Een zoektocht naar een onderaardse gang uit de Tweede Wereldoorlog was het begin van Bonne Bloms interesse voor de geschiedenis van zijn werkplek, landgoed Spelderholt. Waar eens de nazi-top van Nederland woonde, is nu een opleidingsinstituut voor verstandelijk gehandicapten gevestigd.
Door Helm Horsten
Bonne Blom is relatiebeheerder bij Parc Spelderholt, een opleidingscentrum voor jongeren met een verstandelijke beperking. Het beschikt over een conferentiecentrum en zorghotel en is gelegen op een mooi landgoed met kasteel in Beekbergen bij Apeldoorn.
Toen hij hoorde over een tunnel uit de Tweede Wereldoorlog raakte Bonne Blom gefascineerd door de geschiedenis van zijn werkplek.
Hij vertelt er enthousiast over. “Toen het tij in de Tweede Wereldoorlog in 1942 begon te keren ten nadele van de Duitsers, werd Spelderholt gevorderd door rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart (1892-1946) en Friedrich Wimmer (1897-1965), Generalkommissar für Verwaltung und Justiz. Zij lieten het kasteel flink verbouwen en brachten verstevigingen aan voor het geval er een aanval zou komen.”
Illegale praktijken onder de ogen van de nazi-top
“Ook liet Seyss-Inquart op Spelderholt een bunker aanleggen. Het verhaal ging dat de Duitsers toen een ondergrondse gang vanuit het kasteel naar die bunker hebben gegraven. Toen de grond hun in het westen van het land te heet onder de voeten werd, verhuisden Seyss-Inquart en Wimmer op Dolle Dinsdag met hun gezinnen naar Spelderholt, waar zij zich veiliger voelden.“
Op dat moment was op Spelderholt een pluimvee-instituut gevestigd, vertelt Bonne Blom. “De toenmalige directeur moest het kasteel verlaten en naar het tuinhuis verkassen. Hij moest met de Duitsers meewerken om de voedseldistributie op gang te houden. Voedsel verdelen deed hij ook illegaal, buiten de Duitsers om. Daarnaast bood hij in het geheim onderdak aan evacués en aan gestrande Engelse parachutisten. Recht onder de ogen van de nazitop van Nederland!”
De bunker die Seyss-Inquart liet aanleggen aan de Loolaan te Apeldoorn. (foto: Wikimedia)
Een rijkeluiskindje in de woestenij
De geschiedenis van Spelderholt als landgoed gaat terug tot het begin van de vorige eeuw. “In oorsprong was het landgoed een woestenij”, vertelt Bonne Blom. “Wat nu Spelderholt is, heette vroeger toepasselijk Het Groote Zand. Op oude foto’s kun je zien dat het er erg kaal was. Een paar struikjes en her en der wat kleine boompjes, maar voornamelijk heel veel zand.”
De grondlegger van landgoed Spelderholt was jonkheer Louis Teixeira de Mattos (1872-1945). ”Een rijkeluiskindje uit een Amsterdamse bankiersfamilie” volgens Blom. “Hij ging niet zelf bij de bank werken, maar kon zich overgeven aan andere bezigheden. Zoals het schrijven van de tiendelige uitgave De waterkeeringen, waterschappen en polders van Zuid-Holland. Ook was hij actief in de lokale en provinciale politiek.”
Teixeira de Mattos kocht de woeste grond in 1905. Bonne Blom: “Hij wilde op Spelderholt een buitenplaats inrichten. Geheel in stijl met andere landgoederen, in eerste instantie alleen bedoeld als zomerhuis.” Dus liet hij architect Haitsma Mulier een kasteel ontwerpen en 25 spoorwagons met compost aanrukken om een tuin naar ontwerp van landschapsarchitect Leonard Springer (1855-1940) te realiseren. Teixeira de Mattos wilde de Nederlandse land- en bosbouw bevorderen.
Begin jaren ’20 schonk hij Spelderholt aan de Nederlandse staat. Hij wilde dat het werd ingezet om de bosbouw te bestuderen. Dat is niet gebeurd. Wel kwam er een onderzoeksinstituut voor pluimvee.”
Lange tijd is Spelderholt een pluimvee instituut geweest. (foto: ANP historisch fotoarchief)
Prins Bernhard
“Aan het einde van de oorlog vertrokken Seyss-Inquart en Wimmer hals over kop en nam prins Bernhard (1911-2004) zijn intrek in het kasteel. De bevelhebber van de Nederlandse strijdkrachten liet van daaruit Pen Gun maken, een weekblad van de Nederlandse strijdkrachten waarin de vorderingen van de geallieerden werden beschreven.
Van laboratorium naar zorghotel
Na de oorlog kwam het pluimvee-instituut weer terug. Op initiatief van de overheid ging men onderzoek doen naar de beste leefomstandigheden van pluimvee, de beste voeding, enzovoorts. Het doel was om de Nederlandse landbouw op dat gebied vooraan te krijgen. Maar op een gegeven moment nam de interesse daarvoor af. Het bedrijfsleven moest die taak zelf maar op zich nemen.
Vanaf de jaren ’90 is het onderzoeksinstituut gaan krimpen. In wat wij tegenwoordig het vogelhuis noemen, ging men toen vakanties aanbieden voor mensen met een handicap. Met steun van Joop van den Ende is het laboratorium in het begin van deze eeuw omgebouwd tot (zorg)hotel. Ook het kasteel is toen weer in gebruik genomen, onder meer als conferentiecentrum.”
Blom vervolgt: “Nu is Parc Spelderholt een opleidingsinstituut voor jongeren met een functiebeperking. Wij bieden diverse leergangen van twee tot drie jaar aan, waaronder horeca, zorg, tuin en techniek en administratie. Wij willen die jongeren iets meegeven waardoor zij in hun werk-, maar ook in hun woonsituatie zo zelfstandig mogelijk kunnen functioneren. De bedoeling is dat zij na de periode hier, ergens anders een werkplek en een woningomgeving vinden die bij hen past.”
Met kaarsen en een zaklamp onder de vloer
Terug naar Bonne Bloms fascinatie voor de historie van zijn werkplek en de zoektocht naar de tunnel uit de Tweede Wereldoorlog. “Er zijn mensen die beweren dat ze daar zelf nog aan hebben meegewerkt. Een gepensioneerde collega vertelde me er voor het eerst over. Hij hield zich al bezig met het in kaart brengen van de geschiedenis van Spelderholt en verzamelde ook spullen die te maken hadden met die geschiedenis.
Hij was zelf te oud om onder de grond te gaan kijken waar die tunnel was. Dus heb ik me maar opgeofferd en ben met een paar kaarsen en een zaklamp onder de vloer gekropen.”
“Maar ik heb geen ondergrondse gang gevonden. Hij bestaat ook niet, moet ik helaas zeggen. Seyss-Inquart heeft wel een andere vluchtroute aan laten leggen. Een uitgang vanuit de kelder van het kasteel die naar het bos leidt. Zo kon hij via de bosrand bij de bunker komen. Iets minder spectaculair maar nog steeds een boeiend verhaal.
Door de tunnel ben ik wel geïnteresseerd geraakt in de geschiedenis van landgoed Spelderholt, van het kasteel en van de voormalige bewoners. Ik vind het vooral intrigerend dat het landgoed zoveel functies en vormen heeft gehad in een tijdsbestek van een eeuw. Het blijft veranderen. Die afwisseling trekt me.”
Op de afbeelding links is te zien hoe landgoed Spelderholt er in het begin van haar geschiedenis uitzag. De omgeving was nog erg kaal. (foto’s: Archief Spelderholt)
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over de Tweede Wereldoorlog op GeschiedenisBeleven.nl
- De website van Parc Spelderholt
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Helm Horsten, eindredactie: Marcel Möller, beeldredactie: Kim Vlietman, foto’s: ANP Historisch Archief, Wikimedia, Archief Spelderholt / foto bovenaan: Bonne Blom voor het kasteel Spelderholt te Beekbergen. (foto: Bart de Walle)
