Binnen de Nederlandse archeologie woedt momenteel een hevig debat over de illegale handel in artefacten. Vooral de ‘schimmige vondsten’ in het het programma Tussen Kunst & Kitsch zorgen ervoor dat een grote groep archeologen nu wil dat iedereen weet hoe je mag graven.
Door Niels Stoffels
Het debat over illegale handel in artefacten begon met de bronzen Romeinse vaas die te zien was de bij de uitzending van Tussen Kunst & Kitsch op 6 maart van dit jaar. De trotse eigenaar had het object gevonden met een metaaldetector op een plek waar eerder was gegraven door archeologen.
Hoewel later bleek dat de vondst minder dubieus was dan gedacht, waren veel archeologen verontwaardigd over de praktijken van Tussen Kunst & Kitsch. Een toonaangevend programma als dat ‘hoort strenger te selecteren’.
Informatie verloren
Het gevolg was een levendig debat op Facebook, LinkedIn en in de media over de omgang met archeologische artefacten in Nederland. Iedereen met een hart voor archeologie kon zich mengen in de discussie, die nog steeds loopt. De belangrijkste onderwerpen zijn het illegaal opgraven van archeologische vondsten en de zwarte handel daarin. Beide problemen blijken vaak het gevolg te zijn van het gebrek aan kennis van de geldende regels.
De discussie resulteerde in een probleemstelling met een aantal stellingen waarin aanbevelingen worden gedaan voor een betere omgang met de archeologie bij Tussen Kunst & Kitsch, maar ook in de rest van Nederland.
Allereerst moet er worden beseft dat archeologische artefacten geen handelswaar zijn. In tegenstelling tot een kunstvoorwerp is de context zeer belangrijk bij een archeologisch artefact. Door illegale opgravingen en handel gaat een schat aan informatie verloren en vervalt het object tot een mooi, maar nietszeggend ding.
Onwetendheid
Een publiek programma als Tussen Kunst & Kitsch hoort volgens de archeologen een voorname rol te spelen in het kweken van dit besef. Dit betekent dat er een strenger selectiebeleid moet komen en er meer aandacht moet worden besteed aan de regelgeving in Nederland. Het taxeren van obscure objecten stimuleert namelijk het roven van voorwerpen van belangrijke archeologische sites.
Met een andere aanpak kan Tussen Kunst & Kitsch juist een positieve bijdrage leveren aan de omgang met ons erfgoed.
Dankzij een aflevering van het toonaangevende programma Tussen Kunst & Kitsch is het debat over de handel in illegale bodemvonsten weer opgelaaid. (Foto; Flickr the Commons)
Zoals gezegd is een deel van het probleem de onwetendheid bij sommige hobbyisten en archeologen. De wirwar aan regels in Nederland wat betreft de archeologie zorgt voor onduidelijkheid. Voor uitgebreide informatie is het verstandig om de websites van de verenigingen voor metaaldetectie te bezoeken zoals detectoramateur.nl en metaaldetectors.nl. Voorop staat dat het verboden is in Nederland om zonder vergunning op te graven op terreinen die archeologisch beschermd zijn. Deze informatie is te vinden op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Een uitzondering is er bij het zoeken met een metaaldetector. Dit is toegestaan wanneer er niet dieper dan 30 centimeter wordt gegraven, wanneer de grond al is verstoord en wanneer de eigenaar van de grond toestemming heeft gegeven. Toch kan het zijn dat er een detectorverbod is ingesteld door de gemeente. Dit kan worden nagegaan in de algemene politieverordening (APV). Arnhem en Nijmegen hebben een dergelijk verbod vanwege de aanwezige munitie uit de Tweede Wereldoorlog in de grond.
Vondstmelding
Er is een wettelijke meldingsplicht voor sommige vondsten die met een detector zijn gedaan. Globaal kan gesteld worden dat vondsten van vóór 1600 moeten worden aangemeld. Een uitzondering zijn natuurlijk bijzondere vondsten en bij twijfel kan er altijd navraag worden gedaan. Het melden van voorwerpen gebeurt bij het archeologische depot van de provincie. Voor munten is er het Geldmuseum in Utrecht.
Via de specialisten die werken bij deze instanties wordt het voorwerp gedetermineerd en gearchiveerd in landelijke databanksystemen. Voor voorwerpen is er Archis en voor munten NUMIS. Het doel van deze databases is het combineren van informatie tot archeologische kaarten om zo een beeld te kunnen vormen van de geschiedenis van Nederland. Daarom is de context van een archeologisch artefact essentieel.
Levendige handel
In de regel mogen vondsten worden gehouden door de vinders. De officiële instanties zijn voornamelijk geïnteresseerd in de vondstgegevens. Na registratie wordt het voorwerp teruggegeven of kan de eigenaar het schenken voor bijvoorbeeld onderzoek. Wel moeten er afspraken gemaakt worden met de eigenaar van de grond die ook aanspraak kan maken op de vondst.
Ook mogen eigen vondsten worden verkocht. Op Marktplaats is bijvoorbeeld een levendige handel in bodemvondsten. De herkomst van het object moet echter wel aangetoond kunnen worden, bijvoorbeeld door registratie in Archis. Vondsten met een obscuur verleden kunnen zijn gestolen en het is daarom illegaal om ze te verhandelen.
De amateurarcheoloog is dus gebonden aan een web van regels en instanties. Naast kwade opzet is er zeker sprake van onwetendheid zoals de archeologen in hun probleemstelling hebben vastgesteld. Vanuit de AVRO zijn er nog geen toezeggingen gedaan over uitgebreidere selectie en voorlichting in Tussen Kunst & Kitsch. Gelukkig heeft het debat genoeg stof doen opwaaien en wordt de boodschap door steeds meer mensen gehoord.
Verder kijken en lezen
- Meer artikelen over archeologie op GeschiedenisBeleven.nl
- Artikel over de criminele en illegale handel in archeologische objecten wereldwijd.
- De oorspronkelijke discussie op LinkedIn over de omgang met archeologische artefacten in Nederland
- Artikel van de archeologen Jeroen Wijnen en Roos Wijnen-Jackson over de kwestie
- De wetten en regels met betrekking tot de archeologie op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
- Klik op onderstaande foto om de uitzending van Tussen Kunst & Kitsch over de gevonden Romeinse vaas te bekijken (fragment vanaf 32 minuten).
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Niels Stoffels, eindredactie: Anne Kregting, beeldredactie: Kim Vlietman, foto’s: Flickr the Commons, AVRO en Wikimedia
