Een amulet van een gladiatorenhelm en een Romeinse liefdesbrief zijn slechts twee van de tienduizend Romeinse voorwerpen die eeuwenlang verborgen lagen onder hartje Londen. Zij kunnen ons meer leren over de Romeinse wereld.
Door Korneel van Lommel
Voor de bouw van het hoofdkwartier van het financiële agentschap Bloomberg in het centrum van Londen controleerden archeologen eind 2012 de werf op sporen uit het verleden.
Aanvankelijk dachten ze weinig te zullen vinden, omdat er in de jaren ’50 grote bouwwerken waren uitgevoerd op dezelfde locatie. Men hechtte toen minder belang aan archeologische sporen en vele werden dan ook vernield. Enkel een tempel gewijd aan Mithras kon, dankzij een reddingsoperatie van de archeoloog W.F. Grimes en de steun van de Londenaren, gered worden.
“Pompeii van het noorden”
De verbazing was dan ook groot voor de archeologen toen zij dit jaar, na zes maanden onderzoek, meer dan tienduizend Romeinse artefacten aantroffen. De archeologen stuitten ondermeer op huizen, houten omwallingen, straten, munten, kledij, amuletten, geschreven documenten en gebruiksvoorwerpen zoals olielampen, potten en 250 schoenen.
De bijzondere bodemomstandigheden zorgden ervoor dat zelfs houten en leren voorwerpen bewaard zijn gebleven, iets dat hoogst uitzonderlijk is. Door de enorme hoeveelheid vondsten werd Londen al snel bestempeld als het “Pompeii van het noorden”.
Verovering van de Britse eilanden
In het jaar 55 v.Chr. was er voor het eerst rechtstreeks contact tussen de Romeinen en de bevolking op de Britse eilanden. Julius Caesar (100-44 v.Chr.), die op dat moment Gallië onder de voet liep (58-51 v.Chr.), stak met zijn leger tweemaal het Kanaal over maar werd telkens verjaagd door lokale stammen.
Pas in 43 n.Chr. slaagde keizer Claudius (10 v.Chr. – 41 n.Chr.) erin om met vier legioenen enkele Britse koninkrijken te overwinnen. Zijn opvolgers vervolgden de strijd en bezetten het gebied Britannia, dat ongeveer overeenstemt met het huidige Wales en Engeland.
Als veiligheidsmaatregel liet keizer Hadrianus (76-138 n.Chr.) een grote muur bouwen die de volkeren uit het huidige Schotland moest tegenhouden. Keizer Antoninus Pius (86-161 n.Chr.) breidde Britannia verder uit en bouwde meer noordelijk een tweede muur. Overblijfselen van beide muren zijn vandaag nog steeds te bewonderen.
Meer dan vier eeuwen lang bleven de Romeinen aanwezig op de Britse eilanden. Grote volksverhuizingen van ‘barbaarse’ stammen uit het noorden en het oosten tijdens de 4e en 5e eeuw maakten daaraan een einde. In het begin van de 5e eeuw gaf de keizer zijn leger het bevel de Britse eilanden voorgoed te verlaten, om de grenzen op het vasteland te versterken. De grenzen van het rijk werden echter overspoeld en in 410 n.Chr. kwam Rome zelf ten val.
Londen als Romeins handelscentrum
Bij de recente opgravingen in Londen vonden archeologen grote hoeveelheden afvalbergen met mislukte metalen voorwerpen. Dat wijst erop dat Londen een belangrijk industrieel en commercieel centrum was, waar verschillende metalen voorwerpen werden vervaardigd die over de rest van het Romeinse rijk werden verspreid. In Britannia bevonden zich namelijk enkele belangrijke zilver- en ijzermijnen.
In de afvalbergen trof men kunstvoorwerpen aan, maar ook onderdelen van militaire uitrustingen, zoals een borstharnas en de gesp van een riem.
Enkele van de vele duizenden Romeinse voorwerpen die gevonden zijn in Londen. Links: een Londonium mozaïek. Rechts: kop van keizer Hadrianus gevonden in de rivier de Thames. Beide vondsten zijn te zien in het British Museum.
De vele archeologische vondsten bevestigen dat Londen een belangrijke stad was in de Romeinse periode. Londen, toen bekend onder de naam Londinium, was een van de twintig municipia of steden die werden gesticht tijdens de verovering van Britannia. In de stad verbleef bovendien de gouverneur van de Britse provincie.
Aanvankelijk woonden er vooral soldaten in de stad, maar al snel trok Londen ook gewone burgers aan. Britannia werd namelijk opgedeeld in twee zones. Het noorden, bij de Muur van Hadrianus en Antoninus, werd vooral gekenmerkt door militaire aanwezigheid. Het zuiden, de regio rond Londen en Colchester, was een bloeiend handelsgebied waar burgers in verschillende sectoren werkten, zoals graan- en veeteelt, pottenbakkerij en metaalnijverheid.
Amulet
Enkele spectaculaire vondsten bieden mogelijk informatie die onze kennis over de Romeinse oudheid kan vergroten. Een voorwerp dat in het oog springt, is bijvoorbeeld een amulet van een gladiatorenhelm. Deze is vervaardigd uit ambersteen met een doorsnede van 1 cm. Bovenaan bevindt zich een gat waardoor een touwtje gespannen werd.
Omdat het voorwerp zo klein en delicaat is, vermoeden archeologen dat dit amulet door een kind of een baby werd gedragen. Romeinen geloofden immers dat amber bescherming bood tegen ziektes. De vorm van de gladiatorenhelm zou verwijzen naar het beschermende karakter van de amulet. Het materiaal geeft bovendien informatie over de handelsactiviteiten in het Romeinse rijk. Vermoedelijk werd dit amulet in de Noord-Italiaanse stad Aquileia gemaakt, om vervolgens verscheept te worden langs de Adriatische Zee tot Londen.
Links: amulet in de vorm van een gladiatorenhelm, rechts een keramische olielamp. Beide gevonden op Bloomsburg’s Place in het centrum van Londen. (Foto’s: Museum of London Archeology)
Romeinse liefde
Naast de materiële vondsten zijn de geschreven documenten, waaronder rekeningen, briefwisselingen, testamenten en contracten, van groot belang. Het komt nauwelijks voor dat teksten van ‘gewone mensen’ ons bereiken. Op de vondst van houten schrijftabletten in de Romeinse legerbasis Vindolanda en de vele papyrusrollen uit Egypte na, krijgen historici zelden inzage in de gedachten en gevoelens van de ‘gewone’ Romeinen.
Omdat het dagelijks leven in het Romeinse rijk nog vele vragen oproept, kunnen de geschreven documenten uit Londen mogelijk gedeeltelijk de lege gaten opvullen. Momenteel zijn historici druk bezig met uiteengevallen documenten in elkaar te puzzelen en te vertalen. Er is inmiddels één liefdesbrief bekend die interessant is voor onze kennis van de Romeinse gevoelswereld.
Romeinse schrijftabletten uit de 1e-2e eeuw n.Chr., gevonden in Vindolanda. Brieven en geschreven documenten zoals deze zijn vrij zeldzaam; de recente vondsten in Londen kunnen waarschijnlijk meer licht werpen op het dagelijkse leven in het Romeinse rijk. (foto: Wikimedia)
Vragen en verwachtingen
Een andere reden waarom de archeologische opgravingen in Londen zoveel belangstelling oproepen, is het feit dat de vondsten dateren uit de gehele periode van de Romeinse bezetting. Dit stelt historici en archeologen in staat om de evolutie van de Romeinse aanwezigheid in Londen te analyseren. In het huidige onderzoek naar de uitbreiding van het Romeinse rijk, stellen onderzoekers vragen over de interactie tussen de Romeinen en de overwonnen bevolkingsgroepen. De rijke verzameling aan artefacten kan daar mogelijk een antwoord op geven.
Voorlopig zorgen de archeologische opgravingen voornamelijk voor veel vragen en verwachtingen. Het beloven alvast boeiende jaren te worden voor geschiedkundigen. Ondertussen is het halsreikend uitkijken naar 2016, het jaar waarin Bloomberg de vondsten zal tentoonstellen in zijn hoofdkwartier.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over de oudheid en archeologie op GeschiedenisBeleven.nl
- In dit videofragment tonen Britse archeologen enkele van de vondsten
- Bekijk hier foto’s van de vondsten
- Meer over de fascinerende opgravingen in dit filmpje van CNN en deze nieuwsuitzendingvan de VRT
- Lees meer over het ‘Pompeii van het noorden’ in dit artikel
- Bekijk dit nieuwsitem van de BBC over de opgravingen in London:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Korneel Van Lommel, eindredactie: Linda Moerman, foto’s: Wikimedia, Flickr commons, Museum of London Archeology
