Het vierde seizoen van Boardwalk Empire gaat 8 september in de V.S. in première. Welke criminele kopstukken zien we terug en hoeverre is de onderwereld historisch accuraat neergezet?
Door Fred Smid
Het verhaal begint op 16 januari 1920 op de vooravond dat de Volstead Act in werking treedt. Na middernacht zijn de productie, import, distributie en verkoop van alcoholhoudende drank verboden, tenzij ze minder dan 0,5% bevatten. Op de promenade van Atlantic City is het feestgedruis losgebarsten om de alcohol vaarwel te wensen.
Een groep mannen neemt een doodskist op hun schouders waarin de replica van een drankfles is opgebaard. Het label: “In Memoriam, John Barleycorn, we’ll miss you, Pal.” John Barleycorn was in de volksmond de personificatie van alcohol. Barley verwees naar de graansoort waarvan bier en wiskey werd gemaakt. Op de vooravond van de drooglegging speelde men begrafenissen na van hun ‘verloren zoon’.
Atlantic City
Een lange periode van rouw zou het niet worden, want de drooglegging (1920-1933) werd nauwelijks nageleefd.Zeker niet in Atlantic City. De stad diende als thuisbasis voor grote smokkeloperaties. De uitgestrekte stranden maakten het gebied toegankelijk voor de schepen volgeladen met kratten uit met name Canada. Dankzij corruptie bleef de stad tijdens de drooglegging een toevluchtsoord voor dorstige toeristen uit de wijde omtrek. Alcoholgebruik, gokken en prostitutie werden tijdens de drooglegging in alle openheid doorgezet.
Links: ‘Nucky’ Thompson (Steve Buscemi), rechts: Enoch Lewis ‘Nucky’ Johnson. (foto: HBO en Wikimedia)
‘Nucky’ Johnson
De hoofdrol van ‘Nucky’ Thompson is gebaseerd op Enoch Lewis ‘Nucky’ Johnson (1883-1963). Johnson was een gerenommeerde Republikein die meerdere functies als hoogwaardigheidsbekleder in Atlantic County heeft vervuld, zoals sheriff en county treasurer. De boomlange Johnson genoot een flamboyante leefstijl met decadente feestjes en passie voor showgirls. Net als in de serie droeg hij een rode tuinlelie op zijn borst.
Saillant detail is dat we hem het eerste seizoen zien opduiken in befaamde horecagelegenheden als The Ritz (1921), waar Johnson de negende etage als kantoor gebruikte, en de chique Babette’s supperclub (1927), terwijl deze in werkelijkheid pas later werden geopend.
Het grootste verschil tussen Johnson en Thompson is hun betrokkenheid bij geweldsdelicten. Johnson wendde uitsluitend politieke middelen aan om zijn vijanden te ruïneren, terwijl zijn alterego in de serie de neiging heeft rivalen hoogstpersoonlijk een kopje kleiner te maken. Zo ontfermt Thompson zich over het dametje Margaret Schroeder, die door haar gokverslaafde man stelselmatig wordt mishandeld, en laat die slons vervolgens omleggen. Maar zover we kunnen achterhalen heeft Johnson deze man hoogstens een algeheel gokverbod opgelegd.
Misdaadconferentie 1929
De sleutelpositie van Johnson in de onderwereld werd eens te meer duidelijk wanneer hij in 1929 de Atlantic City Conference organiseerde. Hierbij kwamen criminele kopstukken uit heel de V.S bij elkaar om verregaande samenwerking af te spreken. De vorming van een zogenaamd nationaal misdaadsyndicaat was volgens de traditie van de Siciliaanse maffia ondenkbaar. Die greep terug op etnische verbanden waarbij de macht onder families per territorium is verdeeld. Joe ‘the boss’ Masseria (1879 – 1931), capo di tutti capi oftewel baas der bazen in New York was de belangrijkste tegenstander.
Arnold Rothstein (1882-1928) was een Joodse zakenman die in Manhattan een fortuin met het manipuleren van gokuitslagen had verdiend. Hij investeerde zijn poen tijdens de drooglegging in de dranksmokkel. De bedachtzame Rothstein stond aan de wieg van de Big Seven Group (1927), de voorganger van de conferentie in 1929, waarbij in totaal zeven criminele kopstukken tot een centrale distributie van de alcohol besloten. Onder hen behalve Nucky Johnson, tevens de intelligente gangster Meyer ‘the brain’ Lansky (1902-1983). Lanksy, van Joodse komaf, was partners met de temperamentvolle Siciliaan Charles ‘Lucky’ Luciano (1897-1962) die diende onder de conservatieve Masseria.
Van rechts naar links: Meyer Lansky, Nucky Johnson, Al Capone en nog drie gangstervrienden op de conferentie van 1929 in Atlantic City. (bron: The New York evening journal, 17 januari 1930)
‘Oude’ vs. ‘nieuwe’ maffia
Luciano krijgt afkeer tegen de ouderwetse normen van de maffia en pleit voor coörporatie tussen gangs met een andere etnische achtergrond. Hij zal zijn baas Masseria om die reden in 1931 tijdens een diner uit de weg ruimen. Het is door ‘progressieve’ gangsters dan al langer besloten dat Luciano op termijn de baas van New York moet worden. Als Luciano zich excuseert voor een toiletbezoek stormen vier gewapende mannen binnen die decapo di tutti capi met kogels doorzeven. Omdat Rothstein toevallig al in 1928 is vermoord, waarschijnlijk om een uit de hand gelopen potje poker, staat de Luciano-Lansky organisatie voortaan aan het hoofd van de New Yorkse onderwereld.
Het plot draait om al deze belangrijke historische personages, maar de conflicten en allianties zijn meestal op een verkeerd moment gesitueerd of hebben in realiteit niet eens plaatsgevonden. Het derde seizoen spant wat dat betreft de kroon, als de nooit bestaande wurgseksverslaafde psychopaat Gyp Rosetti (volgens de serie in 1923) een bloederige bendeoorlog begint onder het vaandel van Masseria. Dit alles vanuit een fictief plaatsje Tibor Hights.
Het is misschien losjes gebaseerd op de groeiende kloof tussen ‘oude’ en ‘nieuwe’ maffia, maar is voor de rest uit de duim gezogen.
Links: Stephan Graham alias Al Capone, rechts: Alphonse Capone (foto’s: HBO en onbekend)
Alphonse ‘Al’ Capone
Het personage van Alphonse ‘Al’ Capone (1899-1947) blijft dichtbij de werkelijkheid en wordt door Stephen Graham overtuigend neergezet. Daarbij hulde voor zijn visagisten. Als uitsmijter bij een nachtclub in Brooklyn werd Capone ooit met een mes toegetakeld door zijn latere lijfwacht Frank Gallucio, de broer van de dame met wie hij op dat moment stond te flirten. Dit leverde hem drie lelijke littekens en de bijnaam ‘scarface’ op. Overigens had Capone een indrukwekkender postuur dan zijn acteur.
Onder de hoede van zijn mentor Johnny Torrio (1882-1957) klimt heethoofd Capone stapsgewijs op in de hiërarchie. In veel producties wordt Capone direct als dé baas van Chicago neergezet. Het is verfrissend dat de serie eerst zijn jongere jaren toont. Pas als Torrio in 1925 bewust een stapje terug doet groeit Capone uit tot de baas in zuid Chicago, met zijn hoofdkwartier gevestigd in Cicero. De macht van Capone is niet onomstotelijk. Zijn Ierse rivalen uit noord Chicago blijven hem het leven zuur maken. Een langdurige vete, waarvoor in de serie nu al de eerste kiemen zijn gelegd.
In de serie is ook aandacht voor de gezinssituatie van Capone. Zijn dove zoontje komt ter sprake, maar niet dat dit het gevolg was van de aangeboren syfilis doorgegeven via vader. Capone beoordeelde hoogstpersoonlijk de nieuwe sollicitanten bij bordelen van Torrio, wat hem uiteindelijk duur is komen staan: in 1947 is Capone aan zijn ziekte overleden.
Richard Harrow en Jimmy Darmody
Jimmy Darmody en Richard Harrow zijn veteranen uit de Grote Oorlog. Hoewel fictief dragen deze personages bij aan de historische context van de roaring twenties. Ruim 4 miljoen Amerikanen hebben in Europa gevochten. Een deel van hen, getraumatiseerd of gedesillusioneerd, heeft moeite ervaren hun draai in de samenleving te hervinden. Werken voor een crimineel syndicaat bood mogelijkheden. In de jaren ’30 is over dit thema een film verschenen.
Het masker van Richard Harrow is een bijzonder detail. Ruim 200.000 soldaten keerden met verminkingen terug uit de loopgraven. Artsen ontwikkelden in deze periode allerhande nieuwe technieken voor prothesen. De gezichtsprothese van Richard Harrow was dan ook niet ongebruikelijk. Of hij na de ingreep nog zo goed zou kunnen mikken als in de serie lijkt onwaarschijnlijk.
Links: Richard Harrow, Rechts: voorbeeld gezichtsprothese WOI veteraan. (bron: HBO en Anna Coleman Ladd papers, Archives of American Art, Smithsonian Institution.)
Chalky White
Chalky White is eveneens een fictief personage dat desondanks een mooie toevoeging is aan het plot. In de serie zorgt deze drankhandelaar dat zijn zwarte achterban Nucky Thompson steunt.
De zwarte populatie vormde destijds ruim 25 procent van de 40.000 permanente inwoners. In Atlantic City verdienden zij vaker dan ergens anders in de V.S. een respectabel loon, maar stonden net zo goed onderaan de sociale ladder. In het noorden van de stad was een ghetto waar een select gezelschap welvarende Afro-Amerikanen een aantal sociale voorzieningen oprichtte. Als personificatie van de aparte sociale structuur in de ghetto in Atlantic City is Chalky White een geslaagde toevoeging.
Tegelijkertijd moeten we beseffen dat de georganiseerde misdaad in realiteit vooral door Ieren, Amerikanen, Joden of Italianen werd gecontroleerd. Zelfs in een ‘zwarte’ wijk in New York als Harlem waren de nachtclubs in handen van de Italiaanse maffia.
Absurde cocktail van feit en fictie
Boardwalk Empire is een absurde cocktail van feit en fictie. Op cruciale punten is gekozen voor sensatie boven realiteit, maar op andere momenten levert de serie prachtige details voor de fijnproever. Nog niet ter sprake gekomen zijn de authentieke winkels op de promenade en de goede muzikale ondersteuning. Tel de geloofwaardige kostuums daarbij op en de roaring twenties zijn compleet.
In het plot worden te veel fictieve karakters en anachronismen gebruikt om van een geloofwaardig docudrama te spreken. De serie is losjes geïnspireerd op een waargebeurd verhaal, maar de makers verschaffen zich een enorme artistieke vrijheid. In de komende seizoenen moet genoeg inspiratie zijn te putten uit de personages van Albert Rothstein, Joe Masseria en Lucky Luciano. Al met al een aanbevelenswaardige serie voor hen die een portie seks, drugs en geweld niet uit de weg gaan.
►Zowel Capone als Nucky werden uiteindelijk veroordeeld voor belastingontduiking. Hun directe betrokkenheid bij andere misdaden is nooit bewezen.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over historische films en series op GeschiedenisBeleven.nl
- De HBO serie is gebaseerd op het gelijknamige boek van Nelson Johnson (geen familie van Nucky).
- Lees hier een online biografie van Scarface Capone.
- Bekijk de trailer van seizoen 1 van Board Walk Empire:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Fred Smid, eindredacteur: Jim Pedd, foto’s: HBO