Cambodja. Je kunt er overheerlijk eten en de indrukwekkende Ankor tempels bezoeken. Maar dat allemaal in de schaduw van een duister verleden. Onder de heerschappij van de Rode Khmer (1975-1979) veranderde het land pijlsnel in een dodenrijk. Security Prison 21 was het slachthuis.
Door Rixt de Boer
Voor velen was de beruchte Security prison 21 (S-21) de laatste halte voor een gruwelijke dood in de Killing Fields. Achter de tralies van deze voormalige middelbare school gebeurden dingen die het daglicht niet konden verdragen. Hier werden ‘vijanden van de staat’ gemarteld, uitgehongerd en opgesloten alvorens ze afgevoerd werden naar een van de massagraven voor de genadeklap.
Slechts zeven mensen overleefden deze hel. Allen beeldhouder of schilder. Zij werden op bevel van dictator Pol Pot (1925-1998) gespaard om beelden en portretten van de grote leider te maken.
Agrarisch Utopia
Vanaf 1975 regeert Pol Pot met harde hand over Cambodja. Als leider van de Rode Khmer wil deze maoïstische revolutionair een agrarisch Utopia creëren. Cambodja moest worden gezuiverd van alles wat westers, religieus of anticommunistisch was. In nog geen drie dagen ontruimde hij alle steden en zette hij een gedwongen volksverhuizing naar het platteland op gang. Stedelingen moesten hier zware arbeid verrichten. In recordtempo maakte Pol Pot zijn burgers tot slaven van de maatschappij.
De lijfspreuk van de Rode Khmer luidde: ‘Onkruid moet tot de laatste kiem bestreden worden’. Dat leidde tot het systematisch uitmoorden van monniken, geleerden, intellectuelen en hun families. Zonder dat de buitenwereld er erg in had, lieten onder het bewind van de Khmer Rouge zo’n 1,7 miljoen mensen het leven. Dit stond gelijk aan een derde van de Cambodjaanse bevolking.
Tuol Sleng Genocide Museum
April, de warmste maand van het jaar. Temperaturen van rond de 40 graden maken het onaangenaam heet in Phnom Phen. Toch is het druk bij het voormalige scholencomplex Tuol Sleng. De grijze restanten in het centrum in de hoofdstad waren eens de huiveringwekkende muren van de beruchtste gevangenis uit de Cambodjaanse geschiedenis: Security prison 21, beter bekend als S-21. Alleen de naam al doet je sidderen.
Voor 5 dollar koop je een kaartje voor het Tuol Sleng Genocide Museum. Meteen bij binnenkomst stuit je op zeven graven, gelegen op wat eens een schoolplein vol spelende kinderen was. Het zijn de graven van de laatste gevangenen van S-21, voor wie de bevrijding door de Vietnamezen in 1979 te laat kwam. Een van de lichamen was dat van een vrouw.
Een galg domineert het binnenplein van S-21. Vroeger was dit het speelplein van de school. (foto: Rixt de Boer)
Leed bijna voelbaar
De galg triomfeert trots over het schoolplein. Daaronder staat een rij grote kruiken waarin mensen verdronken werden. Na het lezen van een schokkende tekst over ophanging begint het al tot je door te dringen dat wat hier gebeurde, onmenselijk was. De verslagenheid is te lezen van het gezicht van iedere, bezwete toerist. Er heerst een absolute, serene stilte.
De hitte is ondraaglijk. Maar dat, en de lugubere sfeer rond de gebouwen, geeft je een levensechte indruk van hoe het destijds moet hebben gevoeld om gevangen te zitten in S-21. In de kale, kille ruimtes van Tuol Sleng is het leed bijna voelbaar. De mussen op de tralies van de cellen, symboliseren onbewust de vrijheid waar de gevangen eindeloos naar verlangden.
Aanklacht tegen misdaden Khmer Rouge
Het Tuol Sleng museum bestaat uit vijf lange vleugels met in het midden het schoolplein, gesierd door de galg. Het gebouw is in de oorspronkelijke staat gelaten als aanklacht tegen de misdaden van de Khmer Rouge. Gidsen zijn er niet; pijlen tonen je de museumroute.
In het eerste gebouw bevonden zich de martelkamers. De meesten zijn nu helemaal leeg. In zeven ruimtes staat enkel nog het skelet van een stalen bed. Macabere foto’s tonen aan hoe de Vietnamezen de laatste lichamen aantroffen in deze cellen. Levenloos en verminkt.
Het skelet van een stalen bed in een van de martelkamers van S-21. De bloedvlekken zitten nog op de vloer. (foto: Rixt de Boer)
Gezichten van Tuol Sleng
Net als de nazi’s documenteerde de Rode Khmer alles. Zo maakten ze van elke gevangene een foto. Deze foto’s worden tentoongesteld in het tweede schoolgebouw. Vrouwen, kinderen, ouderen… Hele rijen vol met afbeeldingen. In de jaren ’80 zijn deze mensen geïdentificeerd. Dit geeft de slachtoffers van de Khmer Rouge een naam bij hun gezicht. Indrukwekkend.
In de tweede vleugel staan ook bakken vol met kleding. En dan de martelwerktuigen. Gedetailleerde schilderijen tonen hoe hier gebruik van werd gemaakt. Niemand loopt de ruimte uit zonder een brok in de keel. Een monnik in zijn mooie, gele pij begint te snikken.
Fotoserie in het Tuol Sleng Genocide Museum van jongens die zich aansloten bij Pol Pots leger. (foto: Wikimedia)
Pol Pots genadeloze guerrillaleger
Gebouw vier: kleine, hete cellen en ontelbaar veel schedels en botten van weerloze, onschuldige mensen. Gaten in de schedels verraden soms de doodsoorzaak. Naast de verhalen van de overlevenden is het interessant dat ook de kant van de mensen die zich bij Pol Pots genadeloze guerrillaleger aansloten, wordt belicht. Veelal jonge, boze, goed te manipuleren jongens uit arme streken, die geloofden te vechten voor een beter Cambodja.
Er hangen foto’s en je kunt hun levensverhalen beluisteren. Het jeugdleger – vergelijkbaar met kindsoldaten in Afrika – werd gehersenspoeld met de vreemde ideeën van Pol Pot. Op desertie stond de doodstraf. Daarmee maakte Pol Pot uiteindelijk iedereen tot een slachtoffer. Het jonge leger vormde hij tot marionetten die zijn ideaalbeeld waar moesten maken.
Nooit meer
Het is mooi om te zien hoe het Tuol Sleng Genocide Museum druk wordt bezocht door zowel de locale bevolking als buitenlandse toeristen. Wat zich hier heeft afgespeeld, moet gezien worden. De slachtoffers moeten gehoord worden, opdat het nooit meer gebeurt. Tuol Sleng, waar ooit kinderen onderwezen werden, werd Security prison 21, de geheime gevangenis van Pol Pot. Hier lieten duizenden mensen het leven alvorens ze in een anoniem massagraf gestort werden. Vandaag de dag hebben ze niet alleen een gezicht, maar ook een verhaal.
Kleine, hete cellen van ruw gemetselde baksteen in de voormalige klaslokalen met hun vrolijke gele en witte tegels. (foto: Rixt de Boer)
Verder kijken en lezen
- Meer artikelen over de geschiedenis van Azië of over genocide op GeschiedenisBeleven.nl
- Bekijk de trailer van de film The Killing Fields
- Lees meer over S-21 op de website van het Killing Fields Museum in Seattle, Washington.
- Bekijk de bekroonde documentaire Enemies of the People. De bekentenissen die ‘Broeder nummer twee’ Nuon Chea hierin doet, worden gebruikt in het Cambodja-tribunaal.
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Rixt de Boer, eindredactie en beeldredactie: Verena Demoed. Foto’s: Rixt de Boer, Wikimedia Commons.