De Mongolen: het sociale beleid van een steppevolk

dinsdag 24 juli 2012

De Mongolen hebben vooral naam gemaakt als geduchte veroveraars. Dat de Mongoolse heerser Khubilai Khan (1215-1294) oog had voor de behoeftigen in zijn rijk, is minder bekend. Als keizer van China voerde hij revolutionaire sociale hervormingen door, met een haast socialistisch karakter.

Onder leiding van Djenghis Khan (1162-1227) veroverden de Mongolen eind twaalfde eeuw de beschavingen van Centraal-Azië, India, het Midden-Oosten, Rusland en grote delen van China. In 1241 wisten zij zelfs Europa te bereiken. De kracht van deze vermaarde krijgers lag besloten in hun steppecultuur.

Kleinzoon

Na de dood van Djenghis Khan verdeelden zijn zoons de veroverde gebieden in verschillende khanaten. Veel nazaten van Djenghis Khan verloren de nomadische idealen van hun illustere voorvader uit het oog. Als gevolg hiervan leidden morele decadentie en interne twisten eind veertiende eeuw tot het uiteenvallen van de Mongoolse wereldorde.

Khubilai Khan (1215-1294), een kleinzoon van Djenghis Khan, hield zich wel aan de nomadische principes die de Mongolen zoveel succes brachten. Met een combinatie van militaire macht, propagandatechnieken en administratieve efficiëntie zou Khubilai Khan erin slagen de droom van zijn grootvader te vervullen: de verovering en unificatie van heel China.

Portret van Khubilai Khan (1215-1294), een kleinzoon van Djenghis Khan. (Foto: Wikimedia)

Tolerant

Aan de basis van zijn veroveringspolitiek lagen enkele revolutionaire sociale hervormingen die de maatschappij van die tijd fundamenteel veranderden. Zo liet Khubilai Khan zichzelf portretteren als een vader voor iedereen, van de rijke intelligentsia tot de arme plattelandsbevolking.

Om de Chinese volken op zijn hand te krijgen, nam hij Chinese namen aan voor zichzelf en voor zijn familie. Voortaan zou het rijk van de Mongolen in China bekend staan als de Yuan-dynastie. Van het Chinese ‘Da-Yuan’, dat ‘Groot Begin’ betekent.

Marco Polo

Deze nieuwe titel kon niet beter gekozen worden, want ingrijpende veranderingen zouden snel volgen. Allereerst besloot Khubilai Khan dat hij niet over de verstedelijkte Chinese bevolking kon regeren vanuit een nomadentent. In 1272 betrok hij zijn onderkomen in Zhongdu, het huidige Peking. Deze stad zou snel uitgroeien tot een bruisende metropool.

Aangetrokken tot het tolerante klimaat stroomden Joodse rabbijnen, Indiase mystici, boeddhistische monniken, islamitische geleerden en Europese koopmannen naar deze stad van schijnbaar onbegrensde mogelijkheden.

Onder hen de beroemde Veneziaanse ontdekkingsreiziger Marco Polo (1254-1324), die zelfs te gast was aan het hof van de grote khan. Tussen al dit kosmopolitisch geweld probeerde Khubilai de Chinese elite te verzekeren dat zij haar nationale identiteit niet zou verliezen. Hij financierde de aanleg van wegen, de restauratie van historische monumenten en hij liet tempels bouwen. Daar bleef het niet bij.

Marco Polo op bezoek bij Khubilai Khan rond 1275. Hij neemt hier een ‘paiza’ in ontvangst. Een paiza is een tablet waarmee bezoekers van het Mongoolse Rijk bescherming en ondersteuning konden opeisen tijdens hun reizen.(Foto: Wikimedia)

Lichte straffen

Khubilai verlaagde de belastingen, bestreed de ambtelijke corruptie, verbeterde de interne communicatie en infrastructuur van zijn rijk en voorzag het strafrecht van een humaner misdaadbeleid.

Hoewel de doodstraf formeel nog bestond voor sommige misdaden, daalde het aantal executies aanzienlijk. De Mongolen gaven liever geldboetes dan dat zij veroordeelden fysiek straften. Marteling als legitieme vorm van ondervraging werd aan strikte restricties onderworpen. Een verdachte kon alleen fysiek tot een bekentenis worden gedwongen bij specifieke misdrijven en bij onomstotelijk bewijs.

Ook het martelen zelf werd minder extreem. Net als middeleeuws Europa, kende China in deze tijd een creatief en vindingrijk arsenaal aan martelmethodes. Toch vervingen de Mongolen het radbraken, spietsen, levend verbranden en vierendelen door het slaan met de stok.

Gevangenissen experimenteerden met proefverlof. Vrijgelaten gevangenen moesten zich tweemaal per maand melden bij een soort reclasseringsbureau, om daar verslag uit te brengen van hun resocialisatieproces. Gevangenen konden ook vervroegd worden vrijgelaten als zij meededen aan een heropvoedingsprogramma. Zij moesten dan jongeren begeleiden en ten overstaan van de groep hun misdaden opbiechten.

Een Mongools jachttafereel door de Chinese kunstenaar Liu Guandao, c. 1280. Op het zwarte paard zien we Kublai Khan met daarnaast zijn vrouw. Een duidelijk teken dat Kublai de nomadische principes van de Mongolen niet uit het oog verloor. (foto: Wikimedia)

Zorg voor de armen

Een ander programmapunt betrof het opschonen van het corrupte ambtenarenapparaat. In het oude administratieve systeem zagen onbetaalde ambtenaren zich genoodzaakt mensen die een stempel of goedkeuring nodig hadden, geld af te troggelen. De arme plattelandsbevolking had hier het meest onder te lijden. Zij was voor de meest essentiële zaken aangewezen op de grillen van corrupte belastinginners of andere overheidsdienaren.

De Mongolen grepen radicaal in door ambtenaren salaris te geven en de boeren te organiseren in kleine buurtcomités, de zogenaamde she. Deze hielden toezicht op de landbouw, de watervoorziening én op het onderwijs voor kinderen. Voor het eerst konden boerenkinderen nu ook naar school. Daarnaast werd medische zorg toegankelijk gemaakt voor de lagere klassen. Ontevreden patiënten konden met hun klachten terecht bij een medische adviesraad die toezicht hield op de praktijken van artsen.

Botsing van kunststijlen

Kunst en cultuur beleefden een hoogtepunt in het Yuan-tijdperk. De Mongolen stimuleerden kunstenaars en schrijvers om zich vrijelijk te laten inspireren door een grote variëteit aan onderwerpen. Khubilai Khan drong erop aan dat theaterstukken en literaire werken ook in de volkstalen werden geschreven, zodat die voor iedereen toegankelijk zouden zijn.

Als nomadisch steppevolk hielden de Mongolen er een andere smaak op na de dan de deftige Chinese elite. Uit deze botsing van stijlen verschenen hybride cultuurvormen in theater-, muziek- en schilderkunst.

De wereldberoemde Peking opera is nog steeds een voorbeeld van de combinatie van Chinees toneel en Mongoolse muziek.

Muurschildering van acteurs in een Chinese opera uit de Yuan periode. De Chinese opera is nog altijd een voorbeeld van de combinatie van Chinees toneel en Mongoolse muziek. De schildering is te zien in de Guangsheng Temple in Hongtong, China. (foto: Wikimedia)

De Verboden Stad

Het was niet alleen maar om pragmatische redenen dat Khubilai Khan zijn rijk zo ingrijpend veranderde. Hoewel Khubilai er een luxueuzere levensstijl op na hield dan zijn grootvader, bleef hij trouw aan de gewoonten van de Mongoolse cultuur.

In de hoofdstad Peking liet hij een groot terrein vrij, de Verboden Stad. Hier leefde hij met zijn directe omgeving nog steeds in traditionele nomadententen, oftewel gers. Daar gedroegen de Mongolen zich net zo als op de steppen, waar zij rijkelijk alcohol consumeerden, hun vlees op tafel verscheurden en uit hun soepkommen slurpten.

Tot afschuw van de Chinese hoogwaardigheidsbekleders bewogen vrouwen zich hierbij ongegeneerd tussen mannen, zelfs tijdens officiële staatsgelegenheden.

Hervormingen teruggedraaid

Met de ondergang van de Mongolen in China verdwenen ook hun sociale hervormingen. De Ming die daarna aan de macht kwamen, draaiden de ingevoerde maatregelen terug en richtten de Chinese maatschappij in naar confuciaanse maatstaven. Salariëring van ambtenaren, publieke scholen, toegankelijke medische zorg en volkstheater zouden pas weer mogelijk gemaakt worden door Mao Tse-Tung, ruim vijfhonderd jaar later.

De opbouw van een traditionele Mongoolse ger, ook wel yurt genoemd, waar ook Khubilai Khan in woonde in de Verboden Stad. Deze tenten waren zo populair, omdat ze goedkoop, stevig en makkelijk te vervoeren zijn (Foto’s: Wikimedia)