Feit en fictie in Kingdom of Heaven: oogverblindende fictie

donderdag 7 februari 2013

Dé film over de kruisvaarten is nog steeds de adembenemende blockbuster Kingdom of Heaven van regisseur Ridley Scott. Maar is deze ultieme film over de kruistochten wel historisch accuraat?

In de bioscoopversie van Kingdom of Heaven (2005) gaat het allemaal erg snel. De personages volgen elkaar in rap tempo op, en we vallen van de ene in de andere actiescène. De gaten die in de originele versie talrijk aanwezig waren, worden netjes gedicht in de director’s cut van 2007. De personages komen meer tot leven en aan de historische achtergrond wordt meer recht gedaan. Toch zijn er ook bij de director’s cut nog wel enkele kanttekeningen te maken.

Turbulente periode

De historische film Kingdom of Heaven speelt zich af tussen 1184 en 1187, een turbulente periode in het koninkrijk van Jeruzalem. Van 1176 tot en met zijn dood is de jonge Boudewijn IV (1161-1185) koning van het vorstendom. Hij wordt bijgestaan door de Hoge Raad. Daarin zitten alle belangrijke adellijke kruisvaarders en de grootmeesters van de ridderorden. Boudewijn heeft al van kindsbeen af lepra en zal niet lang leven.

Dit vooruitzicht is gevaarlijk voor het koninkrijk, aangezien een troonopvolging vaak voor onrust zorgt. Zo ook in deze periode.

Het koninkrijk is ruwweg in twee partijen verdeeld: de ene partij, gesteund door de Tempeliers en Reinoud van Châtillon (ca. 1125-1187), wil de oorlog tegen de islamitische buren graag voortzetten. De andere partij, met onder andere de hospitaalridders, kiest voor behoud en daardoor voor een verdedigende tactiek.

Om het allemaal nog erger te maken, is het koninkrijk omringd door een verenigde islamitische strijdmacht onder de leiding van Saladin (1137-1193).

Balian met Saladin in de film Kingdom in Heaven. (foto: Fox Films)

Lepra koning Boudewijn ontdekt

Veel van wat Boudewijn in de speelfilm Kingdom of Heaven zegt, klopt. Zijn lepra werd inderdaad ontdekt toen hij nog klein was tijdens een spelletje met zijn vriendjes: ze knepen elkaar om te kijken wie de meeste pijn kon verdragen. Boudewijn gaf geen krimp vanwege de eerste symptomen van lepra.

In de film meldt Boudewijn dat de vader van de hoofdrolspeler Balian (Orlando Bloom) dit ontdekte. In het echt was het Boudewijns leermeester, Willem van Tyrus (ca. 1130-1185), een van de grootste kroniekschrijvers uit die tijd. Verder vertelt Boudewijn, dat hij op zijn 16e een belangrijke veldslag won. Dit is historisch accuraat. Het gaat hierbij om de slag bij Montgisard in 1177.

Koning Boudewijn IV van Jeruzalem (Edward Norton) draagt in de film vanwege lepra een masker. (foto: Fox Films)

Eenvoudige smid blijkt gerespecteerde kruisvaarder

Tot zo ver komen de film en historische achtergrond overeen. Kijken we verder naar de personages: de hoofdpersoon Balian van Ibelin, zijn tegenspeler Guy van Lusignan en de doorgewinterde kruisvaarder Reinoud van Châtillon.

De held van het epos is Balian, een eenvoudige Franse smid. Hij gaat met zijn vader mee naar Jeruzalem om zijn eigen zonden, en die van zijn gestorven vrouw, te wissen. In het Heilige Land ontpopt de nieuwkomer zich als een rechtvaardige ridder en uiteindelijk als de verdediger van Jeruzalem.

De werkelijkheid ziet er iets anders uit. Het personage Balian is gebaseerd op een historische persoon. Maar deze Balian van Ibelin (ca. 1140-1193) was helemaal geen smid, maar een gerespecteerde kruisvaarder en heer van Ibelin.

Het verhaal over de nederige komaf van Balian en de relatie met zijn vader is dan ook vooral fictie. Balian van Ibelin was inderdaad degene, die de verdediging van Jeruzalem op zich nam. Maar dit was pas na de verpletterende christelijke nederlaag tijdens de Slag van Hattin, waar Balian overigens wél in meevocht. In Kingdom of Heaven besluit Balian om niet mee te gaan met het leger van de koning, omdat de veldtocht volgens hem zinloos was.

Balian van Ibelin wordt in Kingdom of Heaven verbeeld door Orlando Bloom. (foto: Fox Films)

Valse en ongeliefde edelman

Guy van Lusignan (1150-1194) is de antagonist van de film. Waar Balian rechtvaardig, wijs en meelevend is, en alleen maar goede daden verricht, is Guy maar een valse, oorlogszuchtige en onpopulaire edelman. En ongeliefd was hij zeker, deze Fransman van lage adel. Toen bekend werd dat Guy zou trouwen met Sibylla (ca. 1160-1190), de zus van koning Boudewijn, brak er bijna een burgeroorlog uit. De Hoge Raad vond dat Guy niet in staat was het koninkrijk te regeren. Hij twijfelde te veel en werd daar keihard op afgerekend.

Reinoud van Châtillon, de heer van Kerak, wordt interessant neergezet in Kingdom of Heaven. Op de toeschouwer komt hij over als oorlogszuchtig en een beetje labiel.

Maar Reinoud was een doorgewinterde kruisvaarder. Hij had al een lange loopbaan achter de rug. Zo legde hij Cyprus in puin en liet hij schepen bouwen om ‘de vijand’ in de Rode Zee aan te vallen. Deze vloot viel pelgrims en handelsschepen aan. Ook kwamen de schepen vervaarlijk dicht in de buurt van de heilige steden van de Islam. Saladin was woedend en zwoer Reinoud te zullen doden.

Reinoud van Châtillon, de heer van Kerak (Brendan Gleeson) en rechts edelman Guy of Lusignan (Marton Csokas). (foto’s Fox Films)

Eigenhandig door Saladin onthoofd

In het historische epos zien we Reinoud ook ter land bedevaartgangers en kooplieden aanvallen. Dat is waar gebeurd. De islamitische karavanen passeerden vaak het kasteel van Kerak. Ze vormden een perfect doelwit voor Reinoud, de heer van de burcht. Maar of de karavanen echt zo onschuldig waren als de film ons voorspiegelt, is nog maar de vraag. Ze werden vaak geëscorteerd door opvallend veel soldaten.

Reinoud zou met zijn aanvallen geprobeerd hebben om de politiek van Saladin te verstoren. Met andere woorden: hij wist precies wat hij deed. Hij probeerde te voorkomen dat de grootste tegenstander van de kruisvaarders te machtig zou worden.

Het heeft niet mogen baten. In 1187 leden de kruisvaarders de enorme nederlaag bij Hattin. Toen werd ook Saladins eed over de dood van Reinoud werkelijkheid: Reinoud werd gevangen genomen en eigenhandig door Saladin onthoofd.

Schitterende fictie

De prachtige kostuums, wapens, forten, steden en woestijnen. Het moet gezegd worden: Kingdom of Heaven ziet er schitterend uit, en vertelt ook nog eens grotendeels de historische waarheid. De invulling van sommige historische personages is misschien wat gekleurd, of simpelweg spannende fictie. Maar wat is geschiedenis anders, dan een interpretatie van gebeurtenissen?

Aan de poorten van Jeruzalem in de film Kingdom of Heaven. (foto: Fox films)